Köprübaşı'nda bir idam hikayesi!

Türküler geçmişimizdir.
Türkülerimizde gizli kalmış bir tarih saklıdır. Her türküde bir kahraman ve onun hikayesi vardır. Kimi hüzünlü, kimi neşeli…
Cumhuriyet öncesi Eskişehir yöresine ait türkülerimizden birisi de “Ayıngalar”dır…
Ayınga kaçak tütün anlamına gelir…
Kırım savaşından sonra Osmanlı borçlarını zamanında ödeyemeyeceğini açıklayınca Osmanlı maliye sistemine de güvenmeyen alacaklılar Ülkede toplanan vergileri kendi kurdukları bir teşkilat Duyunu Umumiye vasıtasıyla toplamak istediler. Artık vergileri Osmanlı memurları değil alacaklı ülkelerin kurduğu şirketin Reji memurları toplayacaktı.

Osmanlı köylüsü ürettiği tüm tütün, tuz ve alkolü Rejinin belirlediği fiyattan reji idaresine vermek zorundaydı. Köylü Rejiden izinsiz kendi içeceği tütünü bile saklayamıyordu. Köylü kendi içeceği tütünü önce rejiye 3 kuruşa verir sonra 10 kuruşa geri alırdı. Bir köyden başka bir köye izinsiz tütün ve tuz taşımanın cezası çok ağırdı.
Ürününü reji kontrolü dışında pazarlama imkanı olmayan üretici, kendi metodlarıyla çözüm yolları aramaya başlamıştır. Halkın Reji Şirketi’ne karşı başvurduğu en önemli direnme ve çözüm yolu tahmin ettiğiniz gibi kaçakçılıktır!
İsmet Göksel’in Hüsnü Pehlivan’dan derlediği Ayıngalar türküsü yakalanan bir tütün kaçakçısının sonunu anlatmaktadır…


1924 yılında çizilmiş bir karikatür
Hacivat- Kolcu kaçakçıyı vurur. Kaçakçı kolcuyu vurur. İki Türk'ün biri gider mahpusa , biri gider mezara! Reji yibe Tütünün başında milleti soyup soğana çevirir. Aman Karagöz bu facia daha bitmeyecek mi? Karagöz- Merak etme Hacivat , o baş belası son günlerini yaşıyor ama dua et hükümet tuttuğunu koparsın! "Anonim, Karagöz, 1924, Sayı 1713"

Adı bilinmeyen ve öksüz olan bir çocuk geçimini sağlamak için tütün kaçakçılığı yapmaktadır. Ata yüklediği kaçak yaprak tütünleri yani ayıngaları götürürken yakalanır. Eskişehir’e getirilir ve Köprübaşı’nda asılır!
Türkünün sözleri şöyle:
Ayıngalar dağ başında
Ölüsü köprü başında
Anası ağlar başında
Beyler, haberiniz yok mu?
 
Ayıngayı sardım ata
Geçtim Karaşer’den öte
Hiç kılıma gelmez hata
Beyler, haberiniz yok mu?
…/…

Yakılan bu türküden belki yüzyıl sonra Eskişehirli şair Rahmi Emeç “Ayıngalar” isimli şiirini yazar…
Islah edilmiş
arzular panayırından
yükselir gecesefasının dumanları.
 
Yorgun katırların gezi yolları
tarihin sayfalarına başlık yapılır.
 
Sır gibi dökülür
tedirgin iplerde
boyunlara sıkılmış anılar.
 
Habercilikten atılmış
kimlik bozması kuşlar
dudaklarımıza dizilir.
 
Yorgun güneşlerin ardına gizlenip
iç sıkıntımıza geçmişi ilikler.
 
Ekmeği ayıngadan sökmüş bir baba mesleği
İç sıkıntısını gökyüzüne duman diye dağıtır
Ayıngalar keyfimiz demektir geceden geceye…

1930 Zile Reji Binası

AYRI BİR SİLAHLI GÜÇ!

Bazen Reji bir bölgede tütün ekimini yasaklar, halkı açlığa mahkum ederdi. Halk tütününü Reji'den kaçırarak satmaya satmağa başladı. Reji ise bunu engelleyebilmek için kendi kolluk gücünü kurdu, bunlara Reji kolcusu denildi. Yani devletin içinde devletten bağımsız bir polis gücü!

 

ZORLA ÇALIŞTIRILDI!

Hayatta kalabilecek parayı kazanabilmek için ürününü Reji’den kaçırmaya çalışan köylüler Reji’nin kolcuları tarafından avlandı. Üzerinde bir tutam tütün bulunan köylüler bile öldürüldü. Ufacık çocuklar Reji'nin fabrikalarında zorla çalıştırıldı.