Demokrasi, eğitim ve çıkarımlar

 “Demokrasi halkın karar alma sürecine katılabilmesine olanak sağlayacak şekilde liderlerin ve organizasyonların alternatif kamu politikaları için yarıştıkları rekabetçi bir politik sistemdir.”
E. E. Schattschneider
 
Acısıyla tatlısıyla yüz yılların deneyimi; toplum yönetim biçimleri içinde demokrasinin daha tercih edildiğini göstermektedir. Genel ve ulusal gelişmeler gözlendiğinde aklı selimin büyük bir kesiminin demokrasi ortak paydasında buluştuğu açık. Nitekim Türkiye özgülünde nice asker sivil anti demokratik eylem ve eğilimler; zamanla hep demokratik taleplerle geride kaldılar… Ayrıca dünya ölçeğinde nice oligarşik ve monarşik yönetimler hep yeniden demokrasi talepleri ile karşıtlık buldu ve halen buluyor. Birinci ve İkinci Dünya Savaşları öncesi ve sonrasında sağ, sol, dini veya etnik yaftalı nice otoriter iktidarlar kan, göz yaşı, elem, keder, yokluk ve yoksulluk örnekleriyle tarihin çöplüğüne gönderildiler…
 
Peki olanlardan hangi dersler çıkarılmalıdır?
İşin özü şudur. Toplumların yönetimi için siyaset ve siyasetçiye ihtiyaç vardır… Bu bir olgu ve tamam!
Siyaset ve siyasetçiler de farklı güç kaynaklarına dayanarak iktidar olurlar. Bu da bir olgu ve tamam.
Ancak iktidar olma ve güç edinmenin kaynaklarını basitçe açıklamak mümkün değil. İktidarın edinimi için ekonomik, sosyal, etnik veya dini nice farklı kaynakların var olduğu da açık… Ancak bunların salt birinin iktidarı belirlemesi olanaksızdır. Örneğin Max Weber’e göre yönetimin güç kaynakları geleneksel, karizmatik ve akılcı (ussal-hukuki) güç şeklinde üç grupta toplanır. Burada iktidarın oluşumu için bu kaynakların salt birinin belirleyici olması olanaksızdır denilebilir. Ancak pratik ve tarih göstermektedir ki iktidar kaynağının akla ve hukuka dayalı olması insan doğasına en uygun olanıdır (Heywood, 2019). Bu gerçekle her türlü talan, zulüm, otoriter rejim zorlamalarına rağmen demokratik cumhuriyet talepleri tüm dünyada her geçen gün daha da güç ve değer kazanmaktadır.
 
Peki demokrasi nedir ne değildir?
Demokrasi basitçe halkın halk tarafından yönetimi… Ancak tanımlama demokrasiyi açıklama açısından yeterli değil. İktidarın oluşumunu halkın rızasına göre belirlemek demokrasinin gerekli şartı ama yeterli şartı değil…
İktidarın millet iradesi adına paylaşılması, demokrasi için bir başka gereklilik.  Buna kısaca güçler ayrımı denilmekte. Özcesi güçler ayrılığı; yasama, yürütme ve yargı organlarının oluşturulması ve işlemesi bağlamında bunlardan biri adına ötekilerine egemenlik olanağı verilmemesidir (Yayla, 2017).
 
Bakın demokrasinin kimi nitelikleri neler! Robert A. Dahl’ın ifadesiyle demokratik toplumlarda oylama yoluyla kamusal kararlara katılma hakkı, temsil etme hakkı ve muhalefet etme hakkı olmak üzere üç hak temeldir (Kapani, 2007).
Açıklık, hesap verebilirlik ve hukukun üstünlüğü diğer bir özelliğidir demokrasinin… Medya özgürlüğü ve bu bağlamda tekelleşmenin önlenmesi demokrasinin bir başka niteliğidir (Öztekin, 2018).
Demokrasinin diğer başka kimi özelliklerini Kışlalı (2016)’dan özetleyelim. Özgürce kamuoyu oluşturma hakkı, düşünce, inanç ve vicdan özgürlüğü ve laiklik… Gizli oy ve açık sayıma dayalı özgür güvenilir seçim… Parti ve diğer sivil toplum örgütlerinde katılımlı yönetim…
Bu nitelikleri daha da çoğaltmamız mümkündür…
 
Peki demokrasi salt siyasal bir süreç midir?
Kesinlikle hayır!
Öncelikle şu vurgulanmalıdır ki demokrasi tarihsel olarak sosyal, ekonomik, politik ve psikolojik yönlü yani çok değişkenli bir olgu.  Demokrasi bir sosyal durum olup gerekli sosyal katmanların oluşumu ile günümüz demokrasisine evrim geçirerek gelmiştir. Modern bağlamda demokrasi, bir bakıma feodalitenin yıkılması sonucu kapitalizmin bir üst yapı kurumu olarak işlemektedir. Bu, demokrasinin ekonomik boyutunun olması demektir. Demokrasi bu anlamda piyasa için üretim ve halkın bu süreçte yönetimde yer alma olanaklarının olduğu rejimdir. Buradan da demokrasinin toplum yönetim biçimi olarak siyasal boyutu öne çıkmaktadır. Demokrasi bir bakıma insan yönetme ve yönetilme sürecidir. Bu yönüyle de demokrasi sosyopsikolojik değişkenlerden etkilenir. Tüm bu boyutları yani sosyal, ekonomik, politik ve psikolojik yönleri birbirinden ayırt etmek mümkün değildir. Tümü karşılıklı etkileşimle bir bütündür. Durama göre bu boyutlardan biri; diğerlerine göre daha baskın olabilir ama tek egemen değildir...
 
Peki demokrasi ile eğitim ilişkisi nedir nasıldır?
Demokrasi, özünde bir yönetim biçimidir. Her yönetim; insan, madde ve finans kaynakların sevk ve yöneltilmesini amaçlar. Demokratik yönetim gerek ülke gerekse kurum yönetiminde insanın yönetime katılmasını temel alır. Bu noktada insanın yetişmişliği ve eğitimi öne çıkar. İnal Cem Aşkun Hoca’nın deyimiyle toprak sürülür, hayvan güdülür ancak insan yönetilir. Bu deyim, demokrasinin insani değer taşıması ve insanı temel alması anlamı taşır. Bu niteliği ile demokrasi insanın sosyal ve psikolojik doğasına en uygun yönetim biçimidir. Bu nedenle demokrasi için eğitimli yurttaş bir gereksinimdir. İşin özü insan demokrasi için eğitilmelidir. Bu amaçla eğitim amaç, içerik, öğretme ve ölçme süreçleriyle demokratik kılınmalıdır. Demokrasi ezbere teorik öğrenilmeyi aşan; zor ve meşakkatli bir süreçtir. Bu nedenle temel eğitimden başlayarak yaparak yaşayarak demokrasi ilke ve uygulamalarının içselleştirilmesi ulusal eğitimin temel amaçlarından biri olmalıdır.
 
Sonuçlar veya çıkarımlar
Demokrasi kesinlikle ciddi bir iştir ve uygulaması güçtür. Diktatörce yönetmek ve yönetilmek daha kolaydır. Ancak demokrasi insan ve toplu yaşam doğasına en uygun yönetim şeklidir.
* Özgürlükleri elde etmek kadar korumak ve geliştirmek de önemlidir ve bu zorlu bir uğraştır.
* Otorite yanlılarının güç birliği daha çabuk sağlanır; demokrasi güçlerinin daha akılcı daha dayanışmacı olması bir gereklilikten öte zorunluluktur…
* Katılımlı toplum yönetimi yani demokrasi ahlak gerektirir. Ahlakın olmadığı yerde demokrasi irtifa ve güç yitirir. Demokrasi ahlakı diyeceğimiz bu davranışların kazandırılmasının henüz hapı ilacı yoktur. Demokrasi aspirini yani ‘demospirin’ bulunamamıştır. Covid 19 için aşı bir yıl içinde bulanabilir umudu vardır. Ancak demokrasi aşısının bulunması olanaksızdır.
* Demokrasinin aşısı yerine insanın rehabilite edilmesi olanağı vardır denilebilir. Bu, demokrasi eğitimidir. Eğitimle demokratik insan yetiştirilmesini ve demokratik toplumun oluşumu ve geliştirilmesi için davranış kazandırılmasını amaçlanmalıdır. Bu bağlamda ülkenin eğitim kurumlarının işlevsel, pragmatik ve sosyal hareketliliği olanak vermesi sağlanmalıdır.
* Demokrasilerde bilginin doğruluğunun mutlaklaştırılması savunulamaz. Yani ‘bir bilgi, teori, paradigma kesinlikle doğrudur’ anlayışı demokrasi için asla doğru değildir. Bu nedenle demokrasi uç aşırı mutlak doğrucu fikirler yerine tartışmaya açık ortalama uzlaşmacı fikirlerle güçlenir. Politik pratiğe bakıldığında yelpazenin orta sağ ve sol çizgisindeki partiler; demokrasi puanı yüksek partiler olarak görülürler.
* Demokrasi bir ittifak ve uzlaşı sanatıdır. Yönetemeyen ve sahipsiz demokrasi olamaz. Tarih, demokrasiye sahip çıkıldıkça demokrasinin yetkinleştiğini göstermektedir. Bu nedenle farklı cenahların demokrasinin yönetme yetkinliğini geliştirmek için demokrasi ortak paydasında güç birliği bir zorunluluktur.
İşin özü bir bakıma demokrasi iyidir ama biz iyi olabilirsek…

KAYNAKÇA
Heywood, A. (2019). Siyaset. (Genişletişmiş 4. Edisyon). (Çev. F. Bakırcı). Ankara: Felix Kitap.
Kapani, M. (2007). Politika bilimine giriş. (20. Basım). Ankara: Bilgi Yayınevi.
Kışlalı, A. T. (2016). Siyaset bilimi. (17. Baskı). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Öztekin, A. (2018). Siyaset bilimine giriş. (11. Baskı). Ankara: Siyasal Kitabevi.
Yayla, A. (2017). Siyaset bilimi. (5. Baskı). Ankara: Adres Yayınları.